"Παραδείγματος χάριν: ο Ναζί αδελφός μου" του Ούβε Τιμ

Photo skroutz.gr

Πρόκειται για αυτοβιογραφικό έργο που εκδόθηκε το 2003 στην Κολωνία και προκάλεσε ποικίλλες αντιδράσεις.

Περίληψη:
Ο συγγραφέας κοιτάζει πίσω στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια και ξαναζεί τις δυσκολίες και τις προκλήσεις μιας εποχής που σφραγίστηκε από την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Γίνεται λεπτομερής αναφορά στα όσα αφηγείται ο στρατευμένος ναζί αδερφός του μέσα από το ημερολόγιο, που διατηρούσε όσο βρισκόταν στο μέτωπο, και στον αντίκτυπο όλων αυτών στην ψυχή του συγγραφέα.

  
Μορφή: 

Ο Τιμ δεν χρησιμοποιεί κεφάλαια για να κατηγοριοποιήσει την αφήγησή του, μόνο παραγράφους, άλλοτε μικρές άλλοτε μεγάλες.  Ο "άκοπος" λόγος του  δίνει την εντύπωση ενός ανθρώπου που κάθεται στην πολυθρόνα του ψυχαναλυτή και εξομολογείται το παρελθόν του αφήνοντας τη σκέψη του ελεύθερη.  Η αφήγηση γίνεται από τον ίδιο τον συγγραφέα και σε μια-δυο περιπτώσεις μπαίνει σε τρίτο πρόσωπο.

Γλώσσα:
Απλή και κατανοητή.  Μια δυσκολία υπάρχει με τις στρατιωτικές συντομογραφίες.

Χαρακτήρες:

Οι χαρακτήρες είναι καλοαναπτυγμένοι, ζωντανοί μπροστά στον αναγνώστη.  Ο Τιμ δεν μασάει τα λόγια του αναπτύσσοντάς τους.

Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ο αδελφός, στην πραγματικότητα, τα νήματα της ιστορίας κινεί ο πατέρας και ο ίδιος ο συγγραφέας. Η στάση του ενός απέναντι στον άλλο είναι αυτό που απασχολεί το συγγραφέα.

Ο ρόλος του αδελφού είναι μάλλον βοηθητικός.  Για το ρόλο της μητέρας και της αδελφής, ούτε λόγος να γίνεται. Είναι καθαρά υποβοηθητικοί.

Ο συγγραφέας φαίνεται να υποφέρει ακόμα (2003) από τις συνθήκες της παιδικής του ηλικίας (πόλεμος, πείνα, δυστυχία), από τις "ανεπαρκείς" σχέσεις με τον πατέρα του, από την προτίμηση του τελευταίου προς τον μεγαλύτερο αδελφό (ακόμα και νεκρό), από την διαστρεβλωμένη εικόνα των συμπατριωτών του σχετικά με τα όσα διαδραματίστηκαν κατά τον β' παγκόσμιο πόλεμο.

Ισως φτάνει στα όρια της υπερβολής.  Πιθανόν να αισθάνεται ζήλεια προς τον αδελφό γιατί εμμένει με συχνές επαναλήψεις στις ατυχείς σημειώσεις του τελευταίου και διαμορφώνει μια εικόνα για έναν ανθρώπο που ουσιαστικά δεν γνωρίζει. Ως δεδομένο μάς δίνει το ότι επρόκειτο για ένα άτομο πολύ νεαρής ηλικίας, με "πολεμική"-"ηρωική" καθοδήγηση από τον πατέρα, με προβλήματα υγείας και μέτρια μόρφωση.  Σε κάποιο σημείο υπενίσσεται πιθανή ομοφυλοφιλία του αδελφού προκειμένου να αποδείξει ότι στράφηκε προς τον στρατό για να δείξει τον ανδρισμό του.

Μοιάζει σαν να αγνοεί το "κάδρο"* και το "εκρηκτικό μίγμα"** που οδήγησαν ανθρώπους σαν τον πατέρα και τον αδελφό του σε ακραίες συμπεριφορές.

Δεν ξέρω αν τους έχει συγχωρήσει, σίγουρα προσπάθησε να τους "καταλάβει". Δεν ξέρω αν έχει σκεφτεί πως θα φερόταν ο ίδιος, αν είχε γεννηθεί 15-20 χρόνια νωρίτερα. Θεωρώ ότι πιθανότατα βοηθήθηκε εσωτερικά γράφοντας αυτό το βιβλίο...

Ιδέες / Κυρίαρχα Θέματα:

Σε όλο το βιβλίο κυριαρχεί η έννοια της ευθύνης απέναντι στο μεγαλύτερο έκλημα που διαπράχθηκε τον 20ο αιώνα κατά της ανθρωπότητας.

Επίσης, η κατηγορία της σιωπής του θανάτου (Todschweigen).  Αμεσα κατηγορούνται ο πατέρας κι ο αδελφός, έμμεσα και συγκαλειμένα η μητέρα και η αδελφή.

Η δική μου άποψη είναι ότι η ευθύνη των Γερμανών προς τον υπόλοιπο κόσμο είναι να μην ξεχάσουν... Γιατί, ό,τι έγινε, είναι μια προειδοποίηση ότι μπορεί να ξαναγίνει, όχι αναγκαστικά από τους ίδιους. Η γνώση είναι αυτή που μπορεί να αποτρέψει τους λαούς να ξαναζήσουν ένα παρόμοιο αίσχος.

Εν κατακλείδι:

Συστήνεται για ανάγνωση. Είναι ενδιαφέρον, έχει στιβαρό περιεχόμενο και προσφέρει πλούσιο υλικό για συζήτηση.

* φτώχεια και κοινωνική ένταση στη Γερμανία μετά την επαχθή συνθήκη των Βερσαλλιών 

** προπαγάνδα, απολυταρχικό καθεστώς, άνοδος A. Χίτλερ στην εξουσία, ιδιοσυγκρασία Γερμανών

Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2007 από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Τίτλος πρωτότυπου: "Am Beispiel meines Bruders" Uwe Timm