"Η πόλη" του Σπύρου Πλασκοβίτη

Photo www.lithosweb.com

"Η πόλη" εκδόθηκε πρώτη φορά το 1979 από τις εκδόσεις Κέδρος. Αντιγράφω το οπισθόφυλλο της έκδοσης (2011 ειδική έκδοση για την "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία") που έπεσε στα χέρια μου:

Ενα πραγματικό ερωτικό επεισόδιο γίνεται η αφορμή για να περιγραφούν η πολιτική ζωή και οι κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν σε μια πολιτεία του Ιονίου στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ενας μικρόκοσμος καταπιεσμένος από ένοχα αισθήματα και ανταγωνιστικά συμφέροντα, που στη μακροσκοπική τους απεικόνιση προμηνύουν την έκρηξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Η δική μου περίληψη: ο σιορ-Ντάσιος, μεγαλέμπορος, έχει εμπιστευτεί το μεγάλωμα και την ανατροφή της κόρης του, Αγγελίνας, στα χέρια του παπα-Καρμπόνη, σεβαστού ιερέα της "πόλης".  Ο ανεκπλήρωτος έρωτας του κοριτσιού και του ιερέα περιγράφεται μέσα στον απόηχο των πολιτικών και κοινωνικών ζυμώσεων μιας μικρής κοινωνίας που διακρίνεται όμως για τη ζωντάνια και τη δυναμική της.

Ο συγγραφέας δεν αναφέρει ξεκάθαρα για ποια πόλη γίνεται λόγος. Με την αναφορά του όμως στους γειτονικούς Οθωνούς, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για την Κέρκυρα, τη γενέτειρά του.  Η ιστορία διαδραματίζεται γύρω στα 1925-1935, δεδομένου ότι γίνεται αναφορά στις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις μικρασιατών στα προάστια της "πόλης".

Ο Πλασκοβίτης έχει έναν όμορφο λόγο που, ενώ στηρίζεται σε στρωτή, ρεαλιστική βάση, η έκφρασή του γεμίζει με τη γλυκύτητα της κερκυραικής διαλέκτου. Μοιάζει με τη γλώσσα ενός παιδιού-εφήβου που μεγαλώνει. Η αφηγήτρια εξάλλου είναι ένα κορίτσι στην αρχή, μέση και τέλος της εφηβείας της. Η αφήγηση πείθει και φαντάζει αληθινή.

Ο συγγραφέας έχει καταφέρει να αποδώσει την εικόνα της ψυχής και του μυαλού της Αγγελίνας με τον καλύτερο τρόπο.  Η ιστορία της είναι πολύ διαφορετική από αυτή των κοριτσιών της εποχής της.  Η εμφάνιση του έρωτα τόσο νωρίς στη ζωή της την ωρίμασε και την έκανε γυναίκα πριν προλάβει να πετάξει από πάνω της τα παιδικά της ρούχα.  Η ύπαρξή της δεν αναλώνεται μόνο στο θέμα του έρωτα που τόσο την τυρρανάει, αλλά η ματιά της απλώνεται διεισδυτικά στα περισσότερα θέματα του καιρού της.

Πραγματικά ενδιαφέροντα είναι τα όσα εξιστορεί η Αγγελίνα για το αγροτικό ζήτημα, για τις προσπάθειες μεταρρυθμίσεων, για την υποκρισία των πολιτικών, για το ρόλο της εκκλησίας και του τύπου, για τις κοινωνικές κάστες και τα κοινωνικά ταμπού, για τη θέση της γυναίκας και τέλος για το ρόλο του χρήματος σε μια κοινωνία σε αναβρασμό.

Οι υπόλοιποι χαρακτήρες έχουν μοναδικές ιστορίες να διηγηθούν: ο παπα-Καρμπόνης, "αθώος και άσπιλος" φαινομενικά, ένοχος για την περιφρόνηση της φύσης του, η σιόρα-Σεβά, θύμα των καιρών μεν αλλά άνθρωπος με εντιμότητα και εσωτερική αρχοντιά. Ο σιορ-Ντάσιος, καρικατούρα του "βολεμένου" της εποχής. Ο μοναδικός συνηθισμένος χαρακτήρας είναι ο Λαμπρινός Καριάτης, ελάχιστα υποψιασμένος για το τι πραγματικά συμβαίνει γύρω του.

Την πιθανότητα να πρόκειται για μια αληθινή ιστορία προσφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας σε δύο "όμοια" κείμενα που παραθέτει αρχικά στη σελίδα 22 και στο τέλος της αφήγησης. Με κάμποση αυθαιρεσία, φαντάζομαι, χρόνια μετά, την Αγγελική, χήρα πια, να εργάζεται στο ξενοδοχείο "Ωραία Βενετία, να συναντά τον συγγραφέα και να του εμπιστεύεται την ιστορία της...

 

Το βιβλίο κέρδισε το Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 1980.

"Παραδείγματος χάριν: ο Ναζί αδελφός μου" του Ούβε Τιμ

Photo skroutz.gr

Πρόκειται για αυτοβιογραφικό έργο που εκδόθηκε το 2003 στην Κολωνία και προκάλεσε ποικίλλες αντιδράσεις.

Περίληψη:
Ο συγγραφέας κοιτάζει πίσω στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια και ξαναζεί τις δυσκολίες και τις προκλήσεις μιας εποχής που σφραγίστηκε από την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Γίνεται λεπτομερής αναφορά στα όσα αφηγείται ο στρατευμένος ναζί αδερφός του μέσα από το ημερολόγιο, που διατηρούσε όσο βρισκόταν στο μέτωπο, και στον αντίκτυπο όλων αυτών στην ψυχή του συγγραφέα.

  
Μορφή: 

Ο Τιμ δεν χρησιμοποιεί κεφάλαια για να κατηγοριοποιήσει την αφήγησή του, μόνο παραγράφους, άλλοτε μικρές άλλοτε μεγάλες.  Ο "άκοπος" λόγος του  δίνει την εντύπωση ενός ανθρώπου που κάθεται στην πολυθρόνα του ψυχαναλυτή και εξομολογείται το παρελθόν του αφήνοντας τη σκέψη του ελεύθερη.  Η αφήγηση γίνεται από τον ίδιο τον συγγραφέα και σε μια-δυο περιπτώσεις μπαίνει σε τρίτο πρόσωπο.

Γλώσσα:
Απλή και κατανοητή.  Μια δυσκολία υπάρχει με τις στρατιωτικές συντομογραφίες.

Χαρακτήρες:

Οι χαρακτήρες είναι καλοαναπτυγμένοι, ζωντανοί μπροστά στον αναγνώστη.  Ο Τιμ δεν μασάει τα λόγια του αναπτύσσοντάς τους.

Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ο αδελφός, στην πραγματικότητα, τα νήματα της ιστορίας κινεί ο πατέρας και ο ίδιος ο συγγραφέας. Η στάση του ενός απέναντι στον άλλο είναι αυτό που απασχολεί το συγγραφέα.

Ο ρόλος του αδελφού είναι μάλλον βοηθητικός.  Για το ρόλο της μητέρας και της αδελφής, ούτε λόγος να γίνεται. Είναι καθαρά υποβοηθητικοί.

Ο συγγραφέας φαίνεται να υποφέρει ακόμα (2003) από τις συνθήκες της παιδικής του ηλικίας (πόλεμος, πείνα, δυστυχία), από τις "ανεπαρκείς" σχέσεις με τον πατέρα του, από την προτίμηση του τελευταίου προς τον μεγαλύτερο αδελφό (ακόμα και νεκρό), από την διαστρεβλωμένη εικόνα των συμπατριωτών του σχετικά με τα όσα διαδραματίστηκαν κατά τον β' παγκόσμιο πόλεμο.

Ισως φτάνει στα όρια της υπερβολής.  Πιθανόν να αισθάνεται ζήλεια προς τον αδελφό γιατί εμμένει με συχνές επαναλήψεις στις ατυχείς σημειώσεις του τελευταίου και διαμορφώνει μια εικόνα για έναν ανθρώπο που ουσιαστικά δεν γνωρίζει. Ως δεδομένο μάς δίνει το ότι επρόκειτο για ένα άτομο πολύ νεαρής ηλικίας, με "πολεμική"-"ηρωική" καθοδήγηση από τον πατέρα, με προβλήματα υγείας και μέτρια μόρφωση.  Σε κάποιο σημείο υπενίσσεται πιθανή ομοφυλοφιλία του αδελφού προκειμένου να αποδείξει ότι στράφηκε προς τον στρατό για να δείξει τον ανδρισμό του.

Μοιάζει σαν να αγνοεί το "κάδρο"* και το "εκρηκτικό μίγμα"** που οδήγησαν ανθρώπους σαν τον πατέρα και τον αδελφό του σε ακραίες συμπεριφορές.

Δεν ξέρω αν τους έχει συγχωρήσει, σίγουρα προσπάθησε να τους "καταλάβει". Δεν ξέρω αν έχει σκεφτεί πως θα φερόταν ο ίδιος, αν είχε γεννηθεί 15-20 χρόνια νωρίτερα. Θεωρώ ότι πιθανότατα βοηθήθηκε εσωτερικά γράφοντας αυτό το βιβλίο...

Ιδέες / Κυρίαρχα Θέματα:

Σε όλο το βιβλίο κυριαρχεί η έννοια της ευθύνης απέναντι στο μεγαλύτερο έκλημα που διαπράχθηκε τον 20ο αιώνα κατά της ανθρωπότητας.

Επίσης, η κατηγορία της σιωπής του θανάτου (Todschweigen).  Αμεσα κατηγορούνται ο πατέρας κι ο αδελφός, έμμεσα και συγκαλειμένα η μητέρα και η αδελφή.

Η δική μου άποψη είναι ότι η ευθύνη των Γερμανών προς τον υπόλοιπο κόσμο είναι να μην ξεχάσουν... Γιατί, ό,τι έγινε, είναι μια προειδοποίηση ότι μπορεί να ξαναγίνει, όχι αναγκαστικά από τους ίδιους. Η γνώση είναι αυτή που μπορεί να αποτρέψει τους λαούς να ξαναζήσουν ένα παρόμοιο αίσχος.

Εν κατακλείδι:

Συστήνεται για ανάγνωση. Είναι ενδιαφέρον, έχει στιβαρό περιεχόμενο και προσφέρει πλούσιο υλικό για συζήτηση.

* φτώχεια και κοινωνική ένταση στη Γερμανία μετά την επαχθή συνθήκη των Βερσαλλιών 

** προπαγάνδα, απολυταρχικό καθεστώς, άνοδος A. Χίτλερ στην εξουσία, ιδιοσυγκρασία Γερμανών

Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2007 από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Τίτλος πρωτότυπου: "Am Beispiel meines Bruders" Uwe Timm

"Το Διπλό Βιβλίο" του Δημήτρη Χατζή

Το παράξενο με αυτό το βιβλίο είναι ότι παρόλο που το θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, δεν έχω στην πραγματικότητα καμμία διάθεση να το σχολιάσω. Απλά γιατί είναι από μόνο του ένα μικρό αριστούργημα.

Αυτό που θα πω είναι ότι πρέπει να το διαβάσει κάθε Ελληνας που βιώνει εδώ και τρία χρόνια την κατρακύλα της χώρας του.  Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το  1976 (εκδόσεις "Εξάντας") αλλά "μιλάει" με όρους κρίσης 2012.

H φωτογραφία απεικονίζει το εξώφυλλο της έκδοσης του 2009 από τα "Ελληνικά Γράμματα"